Plastik Tüketimini Azaltmanın Sağlığımıza Katkıları

Plastik Kullanımının Sağlık Üzerindeki Zararları

Plastik kullanımının sağlık üzerindeki etkileri yeni sayılabilecek bir araştırma alanıdır. Mevcut bilimsel çalışmalar plastiklerin yaşam döngüsünün her aşamasında çeşitli tehlikeler oluşturabildiğini gösterir. Plastiklerin üretimi, depolanması, taşınması ve atılmasıyla ilgili endüstriyel süreçler canlıların sağlığı üzerinde çeşitli zararlara yol açar. Plastiklerin üretiminde insan sağlığını tehdit eden kimyasal katkı maddeleri kullanılır. Kullanılan plastiklerin imhası sırasında plastiklerin yakılmasıyla bu kimyasallar havaya, suya ve toprağa karışır. Böylece zararlı etkileri devam eder.

Büyük plastik atıkların daha küçük parçalara ayrılmasıyla mikroplastikler oluşur. Bilim insanları mikroplastiklerin sağlığa etkileri hakkında araştırmalar yapmaya devam ediyor. Küçük plastik parçacıkları tespit etmek için daha gelişmiş teknolojilere ve tekniklere ihtiyaç duyuluyor. Mikroplastiklerin insan sağlığına etkilerini gösteren kanıtlar sınırlı olsa da bu maddeler sebebiyle ortaya çıkabilecek birçok sağlık sorunlarının olduğu biliniyor.

Mikroplastiklerin insan sağlığı üzerindeki etkileri şunlar olabilir:

• Endokrin bozukluklar (Hormon aktivitelerinde değişimler),
• Obezite,
• Diyabet,
• İnsülin direnci,
• Tiroit problemleri,
• Solunum yolu hastalıkları,
• Üreme sağlığında bozulma,
• Nörogelişimsel bozukluklar,
• Bilişsel bozukluklar,
• Kalp ve damar hastalıkları.

Özellikle hamilelerin, küçük çocukların ve doğmamış bebeklerin plastik atıklarına maruz kalması tehlikeli olabilir. Bu maddelerdeki kimyasallar sağlıklı gelişimden sorumlu hormonları bozabilir. Plastik kimyasallara bağlı olarak çocuklarda IQ seviyesinde azalma ve solunum yolu hastalıkları, yetişkinlerde obezite, kötü huylu hücre ve üreme sorunları gözlenebilir.

Plastik Tüketimini Azaltmanın Yolları

Plastiklerin doğaya karışarak hem doğal denge hem insan sağlığı için tehdit oluşturmasını önlemek amacıyla günlük hayatta birtakım yöntemler uygulanabilir. Plastik kullanımından tamamen kaçınmak mümkün olmayabilir. Bu durumda plastik kaynaklı kimyasala maruz kalmayı azaltmak için alınabilecek bazı önlemler olası zararları azaltma konusunda etkilidir.

Plastik geri dönüşümü çok kolay bir malzeme değildir ve çok uzun süre doğada yok olmadan kalabilir. Bu sebeple günlük yaşamda plastik kullanımını azaltmak ve çevre dostu alternatiflere yönelmek uzun vadede en iyi sonuç verebilecek yöntemlerdendir. Tek kullanımlık ürünler yerine birden fazla kez kullanılabilecek dayanıklı ürünlere yönelmek hem sağlık açısından hem ekonomik olarak faydalı olabilir.

Kullanılan plastik ürünlerin yerine tercih edilebilecek sağlıklı ve çevre dostu alternatifler şunlar olabilir:

Bu alternatiflere ek olarak dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şu şekilde olabilir:

• Kıyafetlerin üzerine basılmış plastik desenler ve resimler kimyasal maddeler içerebilir. Çocuklarda bu tür baskılar içermeyen kıyafetler tercih edilebilir.
• Özellikle fast food türü yiyecekleri veya kahve gibi sıcak içecekleri plastik ambalajlarda tüketmek kimyasalların besinlere geçmesine sebep olabilir. Ev dışındaki ortamlarda gıdaların plastik maddelerle temasından kaçınılabilir. 
• Eve yemek siparişi verirken plastik ürün tercih edilmediğini belirtmek gereksiz plastik kullanımını azaltabilir.
• Market alışverişlerinde sadece plastik seçeneğinin olduğu durumlarda küçük paketler hâlinde sık ürün almak yerine tek bir ürün almaya dikkat edilebilir. Örneğin birkaç küçük paket yoğurt yerine bir büyük paket yoğurt alarak plastik kullanımı sınırlandırılabilir.
• Özellikle denizlerdeki ve okyanuslardaki plastik kirliliğinin tamamen ayrıştırılmasının yüzlerce yıl sürebileceği düşünülüyor. Bu kirlenmenin yaklaşık %80'i karasal atıkların suya sürüklenmesinden kaynaklanıyor. Bu sebeple plastik malzemelerin mümkünse geri dönüşüme atılmasına dikkat edilebilir.

Mikroplastiklerden Kaçınmanın Önemi

Plastik kirliliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkan mikroplastiklerin özellikleri, kaynakları ve yayılma alanları şöyle özetlenebilir:

• Beş milimetreden daha küçük çaplı plastiklerdir.
• Birincil ve ikincil mikroplastikler olmak üzere ikiye ayrılır.
• Birincil mikroplastikler kozmetik ürünler ya da tekstil ürünleri gibi ticari ürünleri geliştirme süreçlerinde oluşur.
• İkincil mikroplastikler su şişeleri gibi daha büyük plastiklerin parçalanması sonucu oluşur. Bu parçalanma plastiklerin güneş ışınları ve okyanus dalgaları gibi çevresel etkenlere maruz kalması sonucunda meydana gelir. Tek kullanımlık plastikler çevredeki ikincil plastiklerin ana kaynağıdır.
• Binlerce yıl boyunca var olmaya ve ayrışmaya devam edebilir.
• Plajlarda kumda küçük ve çok renkli plastik parçacıkları olarak görülebilir.
• Son 20 yılda mikroplastikler balıkların, kuşların ve deniz kaplumbağalarının vücutlarında, insan kanında ve plasentada tespit edilmiştir.
• İçme suyunda da mikroplastiklerin bulunabileceği görülmüştür.
• Standart su arıtma tesisleri mikroplastiklerin tüm izlerini temizleyemez.

Mikroplastikler çevrede dolaşırken plastik üretiminde kullanılan kimyasalları da beraberlerinde taşır. Endokrin bozucu özellikteki bu kimyasallar besinler, su ve hava yoluyla insanlar tarafından tüketilmiş olur. Örneğin balık ve kabuklu deniz canlıları gibi deniz ürünlerinin tüketilmesi yoluyla mikroplastikler insan vücuduna girebilir. Musluk suyundan veya şişe suyundan mikroplastiklerin vücuda alınması da mümkündür. Bu durumda çeşitli hastalıklara yol açabilen organizmaların (patojenlerin) insan vücuduna girmesi için plastikler bir taşıyıcı işlevi görür.

İşlenmiş Gıda Ürünlerdeki Mikroplastiklere Dikkat!

Mikroplastikler, modern yaşamın göz ardı edilen bir sorunu olarak, özellikle deniz ürünleri, tuz, işlenmiş gıdalar ve ambalajlı ürünler gibi birçok yaygın yiyecek türünde bulunabilir. Okyanuslardaki plastik kirliliği, deniz canlılarının mikroplastiklerle kontamine (geri dönüşüme uygun olmayan) olmasına yol açarken, bu kontaminasyon, insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Araştırmalar, mikroplastiklerin hormonal dengenin bozulmasına ve sindirim sisteminde iltihaplanmaya yol açabileceğini göstermektedir.

Et ürünleri de mikroplastik içerebilir. Kırmızı et, özellikle büyük baş hayvanların beslenme sürecinde kullanılan yem ve su kaynakları nedeniyle bu riski taşır. Tavuk ve hindi gibi kümes hayvanları da, plastik içeren yemlerden etkilenebilir. İşlenmiş et ürünleri (salam, sucuk, sosis vb. şarküteri ürünleri), plastik ambalajların etkisiyle mikroplastik maruziyetine neden olabilir.

Mikroplastiklerden korunmak için taze ve organik gıda seçenekleri tercih edilmelidir. Yerel pazarlar veya çiftlikten alınan ürünler, daha az işlenmiş ve ambalajsız gıdalar mikroplastik alımını azaltmada etkili olabilir. Denizdeki ürünleri alırken, güvenilir kaynaklardan ve sürdürülebilir avlanma yöntemleriyle elde edilenleri seçmek önemlidir. Sağlıklı beslenme alışkanlıkları benimsemek ve gıda tüketiminde bilinçli seçimler yapmak, mikroplastiklerin sağlığımız üzerindeki olumsuz etkilerini minimize etmek için kritik bir adımdır.

Sağlık İçin Plastik Tüketimini Azaltmanın Faydaları

Bireylerin genel sağlığı ve hayat kalitesi içinde yaşadığı çevreyle etkileşim hâlindedir. Plastik atıkların ve kimyasalların çevreye karışarak doğal döngüye zarar vermesi uzun dönemde birçok sağlık sorununu beraberinde getirebilir. İnsanlar plastikleri soluma, yutma ve doğrudan deri teması yoluyla birçok toksik kimyasala ve mikroplastiğe maruz kalabilir. Dünya Doğayı Koruma Vakfına göre bir birey her hafta yaklaşık 5 gram plastik yutuyor olabilir.

Alternatif ürünler tercih ederek plastik atık miktarını azaltmak plastik kirliliğinden kaynaklanan sağlık risklerini azaltabilir. Kimyasalların günlük yaşamdan mümkün olduğunca çıkarılması bu maddelerin tetikleyebileceği sağlık sorunlarının önlenmesine yardımcı olabilir. Daha temiz ve kimyasaldan arındırılmış bir çevre kronik hastalıkların oluşumunu ve şiddetlenmesini de önleyebilir.

Plastik Tüketimini Azaltmanın Çevresel Faydaları

Plastikler biyoçeşitliliğe, sudaki yaşama ve bunların sonucunda tüm canlılar için olası bir temiz çevreye zarar verir. Plastiklerin çevreye verdiği zararlar şöyle özetlenebilir:

• Okyanus ve Deniz Kirliliği: Yılda 430 milyon tondan fazla plastik üretilir ve bunların üçte ikisi kısa ömürlü ürünler olup hızla atık hâline gelir. Doğaya bırakılan bu atıklar rüzgârların etkisiyle denizlere ve okyanuslara taşınır, besin zincirine karışır ve insanlar tarafından tüketilir. Okyanuslarda biriken plastik çöpler denizlerde mekanik erozyona ve kimyasal aşınmaya yol açarak çevre sorunlarına neden olur. Özellikle ambalaj sektörü tek kullanımlık plastik atıklarının doğaya karışmasına sebebiyet verir. Üretilen tüm plastiklerin yaklaşık %36'sı ambalaj olarak kullanılarak doğaya ve okyanuslara karışır. 
• Ekosistem Dengesinin Bozulması: Plastik atıkların doğada çözünmesi çok uzun yıllar alabilir. Bu süreçte plastikler besin zincirine girer, toprak ve su kirleticileri olarak ekosistemin dengesini bozar ve biyoçeşitliliğe zarar verir. Denizlerde yaşayan canlılar mikroplastiklere maruz kalır. Bu canlılar ve ekosistem içinde bu canlılarla beslenen tüm hayvanlar plastiklerdeki kimyasallardan etkilenir. Yutulan plastikler sindirilemez ve plastikten sızan zehirli moleküller kana karışabilir. Bu durumda canlıların sindirim organları zarar görebilir.
• Emisyon Salınımı: Plastiklerin üretimi için gerekli olan malzemelerin %99'u fosil yakıtlardan çıkarılır. Yani petrol ve kömür gibi fosil yakıtlar plastiklerin ham maddesidir. Plastiklerin üretim aşamasında milyonlarca varil ham petrol ve tonlarca kömürün işlenmesi gerekir. Bu aşamada salınan emisyonlar atmosfere yayılır. Zehirli gazlar çevre kirliliğine neden olurken insan sağlığına da zarar verir.
• İklim Değişikliği: Plastiklerin çıkarılması, rafine edilmesi ve üretilmesi karbon yoğun faaliyetlerdir. Karbon emisyonları ve fosil yakıtların kullanımı iklim değişikliğinin önemli sebeplerindendir. Plastiklerin üretiminde sera gazlarının salınması küresel sıcaklık artışına yol açan nedenler arasındadır. Plastik tüketiminin azaltılması, tek kullanımlık plastik ambalajların çevre dostu alternatiflerle değiştirilmesi bu çevresel etkileri azaltmaya yardımcı olabilir. Bireysel önlemlerle ve belirli kullanım alışkanlıklarının değişmesiyle bu atıkların ekosistem dengesini bozmasının önüne geçilebilir. Uzun vadede emisyon salınımının azalmasıyla iklim değişikliğinin etkilerinin önüne geçmek mümkün olabilir.

Çocuklar ve Gelecek Nesiller İçin Plastik Tüketimini Azaltmak

Plastik tüketiminin yaygınlaşması ve plastiklerin atık hâline gelmesi sebebiyle plastikler küresel bir tehdit hâline gelmiştir. Önlem alınmadığı takdirde plastik üretiminin 2050 yılına kadar iki katına çıkabileceği düşünülüyor. Bu durum gelecek nesillerin daha büyük çevresel sorunlarla ve sağlık problemleriyle karşı karşıya kalabileceği anlamına gelir. Ekolojik çevre, gıdalar ve hatta insan bedeni mikroplastiklere maruz kaldığından ilerleyen yıllarda bu problemin büyümemesi için önlem almak gerekli hâle gelmiştir.

Günlük hayatta belirli alışkanlıkları değiştirmek gelecek nesillerin yaşam kalitesini artırmak için etkili olabilir. Plastik ambalajdan mümkün olduğunca kaçınmak ve çevre dostu alternatiflere yönelmek çocukların daha sürdürülebilir bir dünyada yaşaması için atılabilecek önemli bir adım olabilir. Bu faydalı alışkanlıkları çocuklara kazandırmak onların sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları benimsemesine de katkı sağlayabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Plastik tüketimini azaltmak gerçekten sağlığımı etkiler mi?

Plastiklerin barındırdığı kimyasallar insan sağlığı için birçok riski beraberinde getirebilir. Örneğin kimyasal maddeler sperm sayısının azalmasına sebep olabileceğinden erkekler plastik bardaktan sıcak içmemelidir. Plastik kullanımını azaltmak belirli sağlık problemlerinin engellenmesine ve belirtilerin azalmasına yardımcı olabilir.

Mikroplastiklerden tamamen kaçınmak mümkün mü?

Plastik kullanımını sıfırlamak ve mikroplastiklerden tamamen kaçınmak mümkün olmayabilir. Mikroplastikler günlük hayatta kullanılan ve tüketilen birçok maddede bulunur. Yaygın olarak kullanılan çeşme suları da bu kaynaklardan biridir. Belirli kullanım alışkanlıklarını değiştirmek mikroplastiklere maruz kalmayı büyük oranda azaltabilir. Bu sayede mikroplastiklerin insan bedeninde birikmesi de büyük oranda önlenebilir.

Çevre dostu alternatifler pahalı mı?

Plastik yerine kullanılan çevre dostu ve sürdürülebilir alternatiflerin kısa vadede daha yüksek fiyatlara sahip olduğu düşünülebilir. Bu ürünlerin daha uzun ömürlü ve birden fazla kez kullanılabileceği unutulmamalıdır. Cam, çelik, porselen ya da ahşap malzemeler uzun yıllar zarar görmeden kullanılabileceğinden sürekli olarak yeni ürün alınmasını engeller.  Bu sayede uzun vadede tasarruf sağlayabilir.